جزییات خسوف (ماه گرفتگی) امشب
ماه‌گرفتگی یا خسوف هنگامی روی می‌دهد که کره ماه در حالت بدر و وضعیت مقابله قرار داشته و سایه زمین بر روی آن بیافتد یا به عبارتی ماه وارد مخروط سایه زمین شود.
به گزارش راهبرد معاصر؛ خسوف یا ماه گرفتگی زمانی اتفاق می‌افتد که زمین بین ماه و خورشید قرار می‌گیرد و سایه زمین بر روی ماه می‌افتد و خسوف روی می‌دهد؛ که در شبانگاه امشب ۲۰ دی ۹۸ نیز می‌توانید چنین پدیده‌ای را مشاهده کنید.
می توایند در زیر مطالبی درباره خسوف یا ماه گرفتگی را مطالعه نمائید:
در خسوف (زمین بین ماه و خورشید قرار گیرد) زمین در حرکت مداری خود به دور خورشید سایه‌اش را، که در فضا در سمتی مخالف خورشید ممتد است، به دنبال می‌کشد. سایه زمین به شکل یک مخروط است که قاعده آن مقطع زمین و طول متوسط آن ۱٬۳۸۰٬۰۰۰ کیلومتر است. طول این سایه، بر اثر تغییر فاصله زمین از خورشید تا حدود ۴۰٬۰۰۰ کیلومتر نسبت به مبدأ متوسط تغییر می‌کند.
شرایط روی دادن خسوف
وقتی از بالا به دائرةالبروج بنگریم به اشتباه گمان می‌کنیم که ماه‌گرفتگی باید ماهی یک بار اتفاق افتد. خطای این دید وقتی آشکار می‌شود که از پهلو نگاه کنیم. آنگاه روشن می‌شود که این سه جرم در حقیقت بر یک خط واقع نیستند. ماه در نتیجه میل مدارش با دائرةالبروج، می‌تواند از بالا یا پایین مخروط سایه، به فاصله‌ای که حداکثر ۳۲٬۰۰۰ کیلومتر می‌شود بگذرد. برای اینکه خسوف برقرار باشد باید دو شرط مهم زیر هم‌زمان با یکدیگر برقرار باشند:
خورشید، زمین و ماه، باید بر خطی مستقیم واقع باشند یعنی ماه به حالت بدر از زمین دیده شود. این واقعه ماهی یک بار روی می‌دهد.
ماه در حرکت مداریش باید در حال عبور از دائرةالبروج، یعنی در یکی از گره‌ها باشد.
بیشتر دیده شد که کره ماه نیمی از ماه را در زیر صفحه دائرةالبروج به سر می‌آورد و نیم دیگر را بالای آن. دو نقطه‌ای که در آن‌ها ماه صفحه دائرةالبروج را قطع می‌کند عقدتین نامیده می‌شود: یکی از این دو عقده رأس (گره شمالی) است و دیگری عقده ذنب (گره جنوبی). خط واصل این دو نقطه را خط عقده‌ها یا خط گره‌ها می‌نامند.
مدت خسوف
مدت دوام ماه‌گرفتگی نسبتاً زیاد است، زیرا قطر مخروط سایه زمین در نقطه‌ای که ماه از آن می‌گذرد، در حدود ۹٬۲۰۰ کیلومتر است. اگر ماه مخروط را به‌طور مرکزی قطع کند، نزدیک به دو ساعت در ماه‌گرفتگی کامل خواهد بود، زیرا قطر ماه در حدود ۳٬۵۰۰ کیلومتر و سرعت متوسط آن ۳٬۲۰۰ کیلومتر در ساعت است. سایه زمین ماه را کاملاً تاریک نمی‌کند. حتی وقتی که ماه‌گرفتگی کامل باشد ماه کاملاً مرئی است، ولی رنگ سرخ بی فروغی جای درخشش عادی آن را می‌گیرد. این فروغ مختصر معمول نور آفتابی است که از جو زمین به داخل مخروط سایه شکسته شده‌است. اجزای آبی و بنفش نور آفتاب بر اثر پراکندن در جو زمین، حذف می‌شوند و مؤلفه‌های سرخ نورند که قرص ماه را اندکی روشن می‌کنند.
ماه‌گرفتگی جزئی
در ماه‌گرفتگی جزئی فقط قسمتی از ماه از میان مخروط سایه می‌گذرد. به این ترتیب بریدگی تاریکی در ماه تمام، در بخش شمالی آن یا در بخش جنوبی، پدیدار می‌شود. البته ماه‌گرفتگی‌های جزئی هم بعد و هم پیش از ماه‌گرفتگی کلی نیز واقع می‌شوند. در حدود نیم ساعت طول می‌کشد تا ماه کاملاً وارد سایه شود و مدت مشابهی نیز لازم است تا کاملاً از سایه بدر آید.
ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای
ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای، وقتی رخ می‌دهد که ماه در نیم‌سایهٔ زمین قرار می‌گیرد بنحوی که خورشید به صورت یک قرص بریده از پشت زمین بر ماه می‌تابد. در این صورت مقداری از شمال یا جنوب ماه تیره‌تر به نظر می‌رسد و ماه به رنگ خاکستری سوخته درمی‌آید.
دنباله ماه‌گرفتگی‌ها
ماه‌گرفتگی‌ها به ترتیب و در دنباله‌هایی چند روی می‌دهند. یک دنباله کامل که شامل ۴۸ یا ۴۹ خسوف می‌شود، حدود ۸۶۵ سال طول می‌کشد. فاصله زمانی بین دو ماه‌گرفتگی پیاپی در یک دنباله ..۳۳۶٫۵۸۵ روز است. ماه‌گرفتگی‌های پیاپی شباهت زیادی با هم دارند که دال بر عضویتشان در یک دنباله است. روش به‌دست آوردن عدد ..۳۳۶٫۵۸۵ روز بدین قرار است:
برای آن که یک ماه‌گرفتگی تکرار گردد:
- ماه باید در حالت بدر باشد. این وضعیت هر ۲۹٫۵۳۰۵۹ روز یک‌بار تکرار می‌شود.
- خورشید باید نسبت به عقده‌ها در همان مکان قبلی باشد، و این هر ۳۴۶٫۶۲۰۱ روز تکرار می‌گردد.
کوچک‌ترین مضرب مشترک این اعداد ۶٫۵۸۵ است، یعنی هر ۶٫۵۸۵ روز، ماه، زمین و خورشید وضعیت خسوف قبلی را تکرار می‌کنند. فاصله زمانی ۳۳٫۶۵۸۵۰۰ روز به یک ساروس موسوم است که در زبان بابلی قدیم به معنی تکرار است.
جزئیات خسوف امشب ۲۰ دی ۹۸
اگر از علاقمندان پدیده‌های نجوم هستید در شبانگاه امشب جمعه ۲۰ دی ماه پدیده ماه گذفتگی رخ خواهد داد، ولی از آنجایی که این ماه گرفتگی از نوع نیمسایه است، چشم انسان قادر به مشاهده تغییر نورانیت ماه نخواهد بود. در ادامه با ترنجی همراه باشید تا درباره خسوف یا جزییات ماه گرفتگی جمعه ۲۰ دی ۹۸ صحبت کنیم.
مهندس مسعود عتیقی مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران گفت: شبانگاه جمعه ۲۰ دی ماه ۹۸ ماه گرفتگی رخ خواهد داد که تا بامداد یکشنبه ۲۱ دی ماه ادامه خواهد داشت. این ماه گرفتگی به ساروس ۱۴۴ تعلق داشته و شانزدهمین گرفت از ۷۱ گرفت ماه گرفتگی ساروس مذکور است.
وی زمان آغاز ماه گرفتگی در تهران ساعت ۲۰ و ۳۷ دقیقه و پایان آن را در ساعت ۴۲ دقیقه روز شنبه ۲۱ دی ماه ذکر کرد و ادامه داد: زمان حداکثر گرفت ساعت ۲۲ و ۴۰ دقیقه شامگاه امشب جمعه ۲۰ دی ماه است.
عتیقی با تاکید بر اینکه قاره‌های آسیا، استرالیا، اروپا و آفریقا تحت پوشش ماه گرفتگی امشب ۲۰ دی ماه است، خاطرنشان کرد: این گرفت که از نوع نیمسایه است که در نجوم قدیم از آن به عنوان خسوف غیر مرئی یاد می‌شد؛ چرا که همان گونه که از نام آن پیدا است، در ماه گرفتگی نیمسایه تغییر نورانیت سطح ماه برای چشم انسان چندان محسوس نیست و به همین دلیل از ماه گرفتگی نیمسایه به عنوان ماه گرفتگی غیرقابل مشاهده یاد می‌شود.
به گفته وی از این رو بدیهی است که از نظر رصدی برای عموم مخاطبان و حتی آماتور‌های دانش ستاره شناسی، چنین ماه گرفتگی‌هایی از جذابیت کافی برخوردار نبوده، چون از دید چشم انسان تغییر محسوسی در نور ماه مشاهده نخواهد شد.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران اضافه کرد: متاسفانه ماه گرفتگی‌های پیش رو در سال ۹۹ از نوع نیمسایه است، یادآور شد: اولین گرفت بعدی ماه در سال ۱۳۹۹ روز جمعه ۱۶ خرداد سال ۱۳۹۹ رخ خواهد داد که این ماه گرفتگی نیز از نوع نیمسایه خواهد بود. اولین ماه گرفت جزیی قابل مشاهده در کشور نیز روز شنبه ۶ آبان سال ۱۴۰۲ خواهد بود که در سراسر ایران قابل مشاهده است.
عتیقی اولین گرفت کامل ماه در کشور را مربوط به روز یکشنبه ۱۶ شهریور سال ۱۴۰۴ خورشیدی دانست که قابل مشاهده است و افزود: اساسا در رخداد ماه گرفتگی باید زمین میان ماه و خورشید قرار داشته و ماه در وضعیت بدر (ماه کامل) باشد به نحوی که سایه زمین بر روی ماه قرار گیرد.
وی، “جزیی”، “کامل” و “نیمسایه” را از انواع ماه گرفتگی‌ها دانست و یادآور شد: با توجه به این که نور خورشید منبع پراکنده و گسترده نور محسوب می‌شود، با برخورد آن (نور خورشید) به زمین در پشت کره زمین، دو مخروط یکی مخروط بسته (مخروط جمع شونده) و دیگری مخروط نیمسایه (مخروط بازشونده) ایجاد می‌شود و در صورتی که ماه تنها از مخروط بازشونده نیمسایه عبور کند گرفت از نوع نیمسایه خواهد بود، اما گاهی اوقات بخشی از ماه از درون سایه زمین عبور می‌کند که به آن گرفت “جزیی” می‌گویند.
عتیفی اضافه کرد:، ولی برخی اوقات ماه پس از گذراندن سایه، به طور کامل وارد نیمسایه زمین می‌شود که گرفت “کلی” ماه محسوب می‌شود.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران اضافه کرد: به رغم آنکه برخی تصور می‌کنند که ماه گرفتگی بیشتر از خورشید گرفتگی رخ می‌دهد، اما در هر سال بین صفر تا ۳ ماه گرفتگی می‌تواند رخ دهد و این در حالی است که در هر سال بین ۲ تا ۵ خورشید گرفتگی رخ می‌دهد.
وی به دلایل آن اشاره کرد و گفت: علت آنکه عامه مردم وقوع ماه گرفتگی را نسبت به خورشید گرفتگی بیشتر می‌دانند این است که در هنگام ماه گرفتگی دو نیمکره شمالی و جنوبی که زمین در وضعیت شب قرار دارند، می‌توانند تمام مراحل ماه گرفتگی را مشاهده کنند، ولی در هنگام کسوف با خورشید گرفتگی سایه ماه بر روی زمین می‌افتد و بخش کوچکی از زمین تحت پوشش سایه قرار خواهد گرفت و در این شرایط بقیه سطح کره زمین، خورشید را به طور کامل در آسمان بدون هیچ گونه گرفتگی مشاهده می‌کنند.
این فعال حوزه نجومی خاطرنشان کرد: سراسر ایران تحت پوشش ماه گرفتگی شبانگاه جمعه ۲۰ دی ماه است، ولی متاسفانه به علت ویژگی ماه گرفتگی نیمسایه تغییر نورانیتی در نور ماه در این شامگاه مشاهده نخواهد شد.